ردپای توسعه بر دامن فرهنگ

برای بسیاری از علاقمندان به میراث فرهنگی موضوع خاکبرداری در محوطه تاریخی سه گردان مهاباد که در جلوی چشم باستان شناسان و هیات کاوش باستان شناسی تپه مذکور انجام می شود موضوع غیرقابل باوری است. سه گردان برای بسیاری از باستان شناسان که در حوزه شمال غرب ایران به پژوهش و تحقیق می پردازند محوطه نام آشنایی است. این محل به شماره 604 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و دارای مدارک سفالی از دوران برنز، آهن و اسلامی است و توانایی های فراوانی در پاسخ به مجهولات باستان شناختی شمال غرب ایران دارد. 

                    تصویر هوایی :    محوطه تاریخی سه گردان و محل عبور خط آهن و کانال فیبر نوری

متاسفانه موضوع تخریب محوطه های تاریخی در استان آذربایجان غربی موضوع تازه ای نیست، علی الخصوص در چند سال اخیر و با رشد روزافزون پروژه های اجرایی و فعالیت های عمرانی دانسته و یا ندانسته چند برابر شده است. 

                                  قبرستان موسوم به قارا صاندیق در داخل شهر ارومیه 

تخریب بخشی از محوطه تاریخی برده کنته مهاباد که به شماره 1684 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده به بهانه تعریض راه آسفالته مهاباد- ارومیه، خاکبرداری تپه تاریخی قالاباشی در داخل شهر نقده به بهانه تعویض بافت فرسوده شهری، تخریب مقبره مربوط به عصر آهن در ساخت جاده روستایی در بخش مرکزی شهرستان نقده، ساخت یادمان در حریم تاریخی و منظری نقش برجسته ساسانی خان تختی سلماس، تخریب بخشی از محوطه های تاریخی روستای چورس به بهانه انتقال آب، تخریب و تسطیح بخشی از سطح تپه قره کند بوکان به جهت ساخت و ساز، ساخت پایه های دکل انتقال نیرو در محوطه تاریخی قلعه اسماعیل آقا به عنوان یکی از شناخته شده ترین محوطه های اورارتویی جهان و ...  

 محوطه تاریخی موسوم به قالا باشی در داخل شهر نقده که به بهانه ساخت مجموعه تجاری کاملا تراش خورده است 

 محوطه تاریخی برد کنته در ورودی شهر مهاباد که به جهت ساخت جاده آسفالته به دونیم شد 

 مقبره مربوط به عصر آهن در ساخت جاده روستایی در بخش مرکزی شهرستان نقده که در ساخت جاده روستایی توسط لودر به این وضعیت در آمد

همه و  همه تنها بخشی از تخریب ها و تهدیدهای محوطه های تاریخی ظرف چند سال گذشته است و صد البته تمام این موارد جزو آن دسته ای است که جلوی چشممان اتفاق می افتد و ما از آنها باخبریم. از سوی دیگر امروزه به صورت رسمی بیش از 1470 اثر شامل محوطه و تپه تاریخی در فهرست آثار ملی کشور در استان آذربایجان غربی به ثبت ملی رسیده است که برخی از آنها همچون حسنلو، پیزدل، دالما، حاجی فیروز، بسطام،ربط ،قالایچی و... در سطح جهانی شناخته شده اند و برخی دیگر علیرغم شناسایی هنوز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت نرسیده اند.

در این میان موضوع حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی و هویت ملی وظیفه کیست؟ آیا تنها یک سازمان با وظایف متنوع و مختلف خود، تنها متولی این پاسداری است؟ 

                         حفاریهای غیر مجاز بلای جان محوطه های تاریخی استان  

البته به گواه وظایف اداری و سازمانی تنها متولی قانونی حفاظت از تپه ها و محوطه های تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است اما بی تردید نه توانایی های مالی و فنی و از سوی دیگر گستردگی و پراکندگی آثار تاریخی در سطح استان امکان پوشش کارشناسی تمامی محوطه های باستانی را نمی دهد. از دیگر سو صیانت و حفاظت از میراث فرهنگی کشورمان نه تنها وظیفه یک سازمان، بلکه وظیفه ای ملی است. وظیفه ای که عدم توجه به آن موجب صدمات و لطمات غیرقابل جبران، به شناسنامه تاریخی و هویت ملی مان خواهد شد. البته و صد البته موضوع تخریب محوطه هایی چون سه گردان آخرین موضوع از این دست نخواهد بود. با توسعه و پیشرفت عملیات های عمرانی مسلماً تهدیدات مختلفی فراروی محوطه های تاریخی استان خواهد بود. موضوع چندین تپه باستانی که علیرغم هشدارهای مکرر کارشناسان در صورت آبگیری و عدم مطالعه کارشناسی در زیرآب سدهای در حال ساخت استان از جمله سد سیلوه پیرانشهر، سد چپرآباد اشنویه، سد آغچای و... غرقاب و برای همیشه از شناسنامه هویت ملی مان پاک خواهد شد شاهدی بر این مدعاست. 

 سدهای در حال ساخت استان دغدغه جدی باستان شناسان و علاقه مندان به فرهنگ در موضوع حفاظت از محوطه های تاریخی

بدون تردید صیانت از این محوطه ها به عزم جدی تمامی دستگاه های اجرایی و افکار عمومی نیاز دارد.